ابرهای خاطره - درخت کریسمس

ژانویه 1983 میلادی یا دیماه 1361 ایرانی اولین سال نویی بود که ما درخت کریسمس در خانه خودمان یعنی خانه من و روبرت و مارتیک 7 ماهه برپا کردیم.

من و روبرت تازه پس از یک سال زندگی در شیراز و اهواز به تهران آمده بودیم و درآمد درست و حسابی نداشتیم. من با وجود داشتن لیسانس مهندسی شیمی بعلت اوضاع بعد از انقلاب کاری پیدا نکرده بودم و به خیاطی و کیف دوزی در خانه مشغول بودم. روبرت هم برای امرار معاش نصف روز در مغازه برادرم فروشندگی می کرد.

8 ماه قبلش وقتی پس از گشتن زیاد برای منزل اجاره ای ارزان بالاخره در خیابان دانشگاه با خانم اُفیک روبرو شدیم که با 1500 تومان در ماه دو اطاق منزل بزرگ مستقل دو طبقه اش را برای خروج از تنهایی اجاره می‌داد، از شادی در پوست نمی‌گنجیدیم. آخر نه فقط ما بلکه مارتیک هم در شکم من منتظر منزل جدید بود.

این منزل حیاط بزرگی داشت با یک انباری در ته حیاط که به آشپزخانه ما تبدیل شد .درخت توت کوتاه کنار پنجره فضای آشپزخانه را بسیار با صفا کرده بود. خانم افیک قید کرده بود که ازآشپزخانه و دستشویی داخل منزل استفاده نکنیم. دو اطاق ما به راهروی درازی باز می شد که انتهایش پله های  طبقه دوم بود و مقابلش یک اطاق و آشپزخانه بزرگ صاحبخانه . بنابراین می توانیم بگوییم دو اطاق ما نسبتن مستقل بود. البته مجبور بودیم از حیاط برای رفت و آمد به آشپزخانه و دستشویی ته حیاط استفاده کنیم که درمیان برف و سرما گاهی عذابی بود، گاهی هم  صفایی داشت!

اطاقی را که پنجره بزرگی رو به حیاط داشت به اطاق نشیمن و پذیرایی تبدیل کردیم و اطاق رو به حیاط خلوت را به اطاق خواب.

وقتی عید سال نو میلادی فرا رسید به فکر تدارک درخت کریسمس افتادیم. به خیابان چرچیل رفتیم. آن موقع در روزهای پیش از کریسمس خیابان چرچیل و کنار دیوارهای سفارت شوروی ( روسیه امروز  و روسیه خیلی سابق!) پر بود از درخت های کاج طبیعی که برای فروش گذاشته می‌شد. با وسواس زیاد و با زیر و رو کردن و تماشای از دور و نزدیک دهها کاج یک کاج متوسطی که بقول ارمنیها  "کاج" نبود (یعنی کج نبود) خریدیم و بعد از شستنش  در حیاط، روز بعد در اطاق نشیمنمان در گلدانی مستقر کردیم. اطاق نشیمنمان را دوست داشتم. با فرش ماشینی پشمی رنگ قرمزی که پدر روبرت هدیه داده بود و یک دست میز و صندلی فرمیکای کرم شکلاتی رنگ که خریده بودیم و پرده‌ی ارگانزای سفید با گلهای ریز نارنجی و یک متکا و چند کوسن که دوخته بودم  و کمد کوتاه سفید با لبه های نارنجی که روبرت درست کرده بود، اطاقی ساده و دلپذیر شده بود.

وقتی برای خرید تزئینات کاج به خیابان نادری رفتم متوجه شدم با پولی که داشتم تنها چند رشته ریسه نقره ای و تعداد کمی ستاره و حباب رنگی برای کاج می توانم بخرم. پس به فکر افتادم با باقیمانده های پارچه قرمزی که کیف درست می کردیم و چند نوار و پولک خودم تزئینات را درست کنم. عروسکهای بالای تخت مارتیک هم که سوار کاج شدند کم بودن تعداد تزئینات راجبران کردند. برای مارتیک هم شلوار پیشبنددار قرمزی خریده بودم و بلوزی سفید از پارچه آستر لباس عروسیم برایش دوختم. دلم می خواست برای این عید سنگ تمام بگذارم. مارتیک اولین نوه در تمامی خاندان ما و روبرت بود و شور جدیدی به جمع های خانوادگی داده بود.

شب عید باید به خانه ی پدر روبرت می‌رفتیم تا تحویل سال را با خانواده پدر و عمویش بگذرانیم .

قبل از رفتن وقتی با آواز "درخت کاج" داشتم تزئینات اولین کاج خانواده کوچکمان را تکمیل می کردم یکی از خوشترین لحظات زندگیم بود. کاجمان از نظر من بسیار زیبا بود و من خوشحال از تمامی آنچه داشتم به استقبال سال جدید می رفتم. روبرت هم با گرفتن عکس آن لحظات را ثبت کرد.

 آن شب مارتیک هم در خوشحالی کردن و خوشحال کردن سنگ تمام گذاشت. با وجود اینکه برای خواباندنش از ساعت 9 شب یک خانواده مشغول بود تا در "اطاق تاریک"  با پش پش و لالایی های مختلف بخوابد، بعد از یک ربع ساعت، از اطاق با چشمانی انگاردوبرابر بزرگتر از اندازه معمولش خارج می شد و با حرکات هیجانی پا و دست که همه را به قهقهه وا می داشت به جمع بازمی گشت، و خلاصه تا تحویل سال در ساعت 12 شب و رقص و شادیها و  بوسه بارانها را ندید و از پایان گرفتن جشن مطمئن نشد به خواب نرفت.

3۶ سال از آن عید می گذرد. بعد از آن هم من هر سال درخت کاج تزئین کرده ام . تنها یک بار بعد از مرگ مادرم دلم نیامد کاج تزئین کنم، یعنی آن روحیه لازم را نداشتم. حتی بعد از مرگ پدرم، چون مادرم تازه از امریکا پیشمان برگشته بود دلم نیامد کاج نگذارم و کاج کوچکی تنها با تزئینات نقره ای- طلایی که داشتم تزئین کردم تا مراسم شادی دور کاج را با مادرم داشته باشیم. به نظر خودم کاجی کمی جدی! یعنی با حذف تزئینات شاد قرمز و عروسکی درست کرده بودم. خودم هم خنده ام گرفته بود از اینکار. اما چه خوب که این کار را کردم ، چون سال بعد مادرم هم فوت کرد.

عیدهای گوناگونی را پشت سر گذاشته‌ایم، عیدهایی با شرایط متفاوت. خانواده ما کوچک شد، مادربزرگها و پدربزرگها و عمه و داییها مهاجرت کردند. غمها و مصیبتهایی در زندگی داشتیم. شادیها و موفقیتهایی هم. پسر کوچکم کاجیک به جمع ما افزوده شد. پسر بزرگم مهاجرت کرد و پدربزرگها و مادربزرگها دنیای ما را ترک کردند. و بقول شاملو   "و ما همچنان دوره می کنیم شب را و روز را، هنوز را  ".

 برای من هنوز تزئین کاج یکی از مراسم شاد دوست داشتنی ام است. من کاج عید را دوست دارم. کاج هر خانواده ای با روحیات و خصلتها و شرایط آنها و بخصوص مادر خانواده سازگار است. تزئینات کاج ما با گذر سالها زیاد شده است. بخشهایی از تزئینات نزدیکان مهاجر ما به ما رسید. من در مسافرتهای کاریم به اروپا تزئیناتی زیبا خریدم و هر سال نیز چند تکه تزئینی جدید برای کاجم می خرم تا سال نو را نمایندگی کنند! از درخت کاج طبیعی بخاطر حفظ محیط زیست به کاج مصنوعی روی آوردیم ولی بهرصورت کاجمان را برپا می کنیم. هرچند هر سال جشن ما با توجه به تعداد نزدیکان کوچکتر و کوچکتر می شود.

از شما چه پنهان کاج مصنوعی ما هم از تغییرات ناشی از تحولات خانواده بی بهره نبوده است. کاجی که به اصرار بچه ها از نوع بزرگ و سه طبقه‌اش خریداری شده بود به مرور با بزرگ شدن بچه ها و مهاجرت آنها به دو طبقه و نهایتا یک طبقه تبدیل شد.

من چندان آدم تنوع طلبی نیستم پس کاجهایم هم تا حدودی تکراری است. هرچند هرازچند گاه به نظر خودم کمی تغییرات در درختم می‌دهم. هرسال همان تزئینات را از انبار در می‌آورم. گرد و خاک آنها را می‌گیرم و بعضی ها را می شورم. با جایگزینی چند شیئ زینتی کوچک چند شیء تزئینی قدیمی را از دور خارج می کنم. همه اشیاء با خود خاطره ای و دلبستگی ای همراه دارند، خاطره ای از نزدیکان یا خاطره خوش مسافرتی یا غم دلتنگی برای نزدیکی، بنا براین، این کار آخر را بسختی انجام می دهم . و بالاخره با کمک روبرت ، که کاج مصنوعی را علم می کند و گاهی چراغها را می گذارد ، به تزیین کاج مشغول می‌شوم که کلی وقت می گیرد. تا موقعی که کاجیک با ما بود دوست داشت در تزیین کاج شرکت کند و با هم تزیین می‌کردیم ،گرچه با بزرگتر شدن زمان مشارکتش کوتاهتر می‌شد. کاج من با روحیه خودم سازگار است. بیشتر عروسکی و کودکانه است تا مجلل. غلظت تزئینات عروسکی مثل دلقک و خرس و بابا نوئل و فرشتگان کوچک و روبانهای رنگی و رنگهای شاد و قرمز و سبز در آن زیاد است. و گاهی زیادی پر است ، چون دلم نمی آید خیلی از تزئینات موجودم را با خاطره‌هایی که دارند بیکارو بی فایده در جعبه باقی بگذارم.

وقتی بعد از تکمیل تزئین کاج چراغها را روشن می کنیم و آواز درخت کاج را می خوانم در هر شرایط و موقعیتی احساس شادی بهم دست می‌دهد. در ایام عید ساعتها کنار کاج می نشینم و با روشن و خاموش شدن چراغها و چشمکهایشان که این روزها متنوعتر شده است درخت را تماشا می کنم و انگار آرامشی همراه با یک شادی درونی پیدا می کنم، هرچند گاهی چشمانم هم خیس می شود. و البته یکی از شادیها هم دیدن دوستان و نزدیکان و درختهای کاجشان است که هر کدام زیبایی خاص خود را دارند. انگار نمایشگاهی از هنر خانگی را در آن روزها تماشا می کنیم با انواع سبکها، هرچند گاهی رد اثر فرهنگ بیش مصرفی، وچشم و هم چشمی را مثل همه‌ی اسباب اثاثیه در همه‌ی این کاجها نیز می توان مشاهده کرد. بعضی‌ها هم ترجیح می دهند عید را بی کاج برگزار کنند. دوستان غیر ارمنی وفادارترین مهمانان عیدهای ما هستند که با آمدنشان و عکس گرفتن با کاج صفایی به درخت کاج ما می‌دهند.

یادم نرود بگویم که من حتی لباس بابانوئل هم خریده ام و گاه و بیگاه در مجامع خانوادگی یا دوستانه عید و چند باری برای بچه های همسایه یا موسسه ای خیریه بابانوئل شده ام. بابانوئل من عین بابانوئل خاطراتم در مدرسه ادب است که یک کیسه بسته آجیل در بقچه های پارچه ای رنگارنگ که به آنها " میرْک" می گفتیم برای ما می آورد و با لباس قرمز و میرکهایش  و رقص کنار کاج تزیین شده ما را خوشحال می کرد. فقط همین.

آیین ها و اشیاء همراه آنها جزئی از زندگی ما هستند و بنظر من آنها با آنچه ما در آنها میدمیم جان می گیرند. لذت ما از زندگی نه تنها در ترکیب با انسان و طبیعت بلکه در ترکیب با ساخته هایمان معنی پیدا می کند. این ساخته ها هم شامل اشیا می شوند و هم معانی و آیینها و خاطره‌ها.

بسیاری آیینها همراه با اشیایی که در آنها استفاده میشد بمرور زمان معانی خود را از دست داده و از بین رفته اند. و گاهی آیینهای جدیدی جایگزین شده اند .بهرحال بنظرم بدون آیینها زندگی خیلی یکنواخت خواهد بود. من آدمی مذهبی نیستم ولی سال نو میلادی جزو سنت ماست و من احساس می کنم بدون کاج و بابانوئل یا نشانه ها و آیین های دیگری که می تواند جایگزین گردد رسیدن به یک شادی عمومی در یک روز ممکن نیست. و من از شادیهای عمومی لذت می برم و احساس می کنم بدون این شادیهای خودساخته‌ی عمومی زندگی خیلی بی‌رنگ و بو می شود.

امسال هم ،گرچه پسر کوچکمان هم مهاجرت کرده و کاملا تنها شده ایم، همچون گذشته کاجم را برپا می کنم و تمامی آرزوهایم را در لابلای چراغها و ریسه ها و عروسکهای رنگی و درخشان و برگهای سبز کاجم می کارم .

دیماه 139۷